چرا برخی ها جهان را با لطافت می بینند؟ 10 واقعیت روان شناسی درباره فکر های حساس - سفر بریم

شاید سال ها فکر نموده باشید که چرا بعضی افراد زود اشک در چشمشان جمع می گردد یا عمیق تر از دیگران به یک آهنگ واکنش نشان می دهند. تماشا دنیا به شکلی نرم تر، نه ضعف است و نه نشانه ای از بیماری؛ بلکه نوعی شیوه ادراک است که بخشی از انسان ها به طور طبیعی دارند. این افراد معمولاً کمتر به درگیری های سطحی علاقه دارند و بیشتر با احساسات، رنگ ها و اتفاقات درونی درگیر می شوند. در جایی خواندم که هنرمندان و نویسندگان زیادی از این گروه هستند. آن ها با یک جمله ساده یا تصویری ملایم، تا عمق جان می روند. درک دنیا با لطافت، تجربه ای است که از کودکی تا بزرگسالی، مثل یک فیلتر خاص در فکر باقی می ماند.

دوستی نقل می کرد که همواره وقتی وارد اتاقی می گردد، حال و هوای آدم ها را فوراً حس می نماید. نه از روی رفتارشان، بلکه فقط با بودن در کنارشان. این نوع دریافت دقیق و در عین حال لطیف، ویژگی کسانی است که در روان شناسی به آن ها افراد با حساسیت بالا یا Highly Sensitive Person (HSP) گفته می گردد. اگر تا امروز چنین تجربه هایی داشته اید یا کسی را می شناسید که این گونه است، شاید وقتش رسیده کمی علمی تر به این مسئله نگاه کنیم. در ادامه، واقعیت هایی جالب و علمی درباره این پدیده را مرور خواهیم کرد که دید ما را به چنین فکر هایی عمیق تر می نماید.

1- ویژگی افراد حساس چیست؟ تعریف علمی لطیف نگری

در روان شناسی، کسانی که دنیا را با لطافت می بینند، معمولاً در گروه افراد با حساسیت بالا یا Highly Sensitive Persons (HSP) قرار می گیرند. این واژه را اولین بار روان شناس آمریکایی الین آرون (Elaine Aron) بیان کرد. این افراد بیشتر از دیگران تحت تأثیر صداها، نورها، تغییرات جزئی در رفتار دیگران و هیجانات درونی قرار می گیرند. حتی ممکن است در جمع های پرهیجان سریع تر دچار خستگی شوند. آن ها واکنش های عاطفی عمیق تری دارند و از نظر عصبی (neurologically) سیستم پردازش محرک های بیرونی در مغزشان دقیق تر و فعال تر است. تحقیقات نشان داده که فعالیت قسمت های خاصی از مغز مانند آمیگدالا (amygdala) در این افراد بیشتر است. این بخش از مغز مسئول پردازش احساسات، مخصوصاً ترس و همدلی است. بنابراین این نوع نگاه لطیف به دنیا، پایه ای عصب شناختی (neurobiological) دارد. نکته مهم این است که این ویژگی نوعی اختلال نیست، بلکه یک تیپ شخصیتی است.

2- منشأ زیستی و ژنتیکی حساسیت بالا

آنالیز های ژنتیکی نشان داده اند که بخشی از حساسیت بالا به صورت وراثتی منتقل می گردد. بعضی ژن ها مانند 5-HTTLPR که مربوط به جذب سروتونین (serotonin) در مغز هستند، در افراد حساس به شکل خاصی عمل می نمایند. بعلاوه مقدار دوپامین (dopamine) در سیستم عصبی این افراد نوسانات متفاوتی دارد. بچه هایی که از والدین حساس به دنیا می آیند، معمولاً علائمی مانند توجه زیاد به صداها، گریه های طولانی یا ترس از تغییرات محیطی را نشان می دهند. دانشمندان می گویند که حتی حیوانات هم می توانند دارای این ویژگی باشند. در آزمایش هایی روی موش ها و سگ ها تعیین شد که بعضی از آن ها واکنش های دقیق تری به صدای بلند یا نور شدید نشان می دهند. این یافته ها نشان می دهد که لطیف نگری، صرفاً یک موضوع فرهنگی یا محیطی نیست، بلکه ریشه در ساختار ژنتیکی و عصبی دارد.

3- مزایای فکر لطیف در زندگی و خلاقیت

افرادی که با حساسیت بالا زندگی می نمایند، معمولاً از نظر خلاقیت، همدلی و دقت در جزئیات در سطح بالاتری قرار دارند. آن ها معمولاً مستمعین خوبی هستند و در موقعیت های احساسی می توانند به خوبی دیگران را درک نمایند. بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و موسیقیدانان مشهور، در همین دسته قرار می گیرند. زیرا ظرفیت آن ها برای تجربه عاطفه و زیبایی (aesthetic sensitivity) بیشتر از حد معمول است. توانایی درک ظرافت ها باعث می گردد که این افراد آثار هنری عمیق تری خلق نمایند. البته این مزیت ها همواره بدون چالش نیستند، چون فشارهای اجتماعی یا شغلی می تواند این فکر های لطیف را خسته یا فرسوده کند. با این حال، بسیاری از آن ها راه هایی برای مدیریت این ویژگی پیدا می نمایند و آن را به نقطه قوت خود تبدیل می سازند.

4- چالش های اجتماعی برای افرادی با فکر لطیف

با وجود ویژگی های مثبت، افرادی که دنیا را نرم تر می بینند، اغلب با سوءتفاهم هایی در جامعه روبه رو می شوند. دیگران ممکن است آن ها را ضعیف یا خیلی حساس بدانند، در حالی که مسئله، ضعف نیست بلکه شیوه متفاوت ادراک است. در محیط های کاری پرتنش یا رقابتی، این افراد ممکن است سریع تر خسته شوند یا کمتر در جمع ها دیده شوند. بعلاوه در روابط عاطفی، حساسیت بالا گاهی باعث بروز دلخوری های بی مورد می گردد. آن ها به شدت از قضاوت شدن یا رد شدن (rejection) می ترسند. همین موضوع می تواند باعث انزوا، اضطراب یا حتی افسردگی گردد، اگر فرد نتواند خود را به درستی درک کند یا حمایت محیطی نداشته باشد. آگاهی از این تفاوت، هم برای خود فرد و هم اطرافیانش بسیار حیاتی است.

5- دنیای مدرن و جایگاه فکر های لطیف

در دنیای که سرعت و رقابت حرف اول را می زند، لطیف نگرها معمولاً در حاشیه قرار می گیرند. اما با افزایش آگاهی روان شناختی، جایگاه آن ها به تدریج در حال تغییر است. بسیاری از کارفرمایان و سازمان ها در حال شناخت مزایای کار با افرادی هستند که فکری حساس و تحلیلی دارند. در زمینه های فرهنگی، هنری، مشاوره، طراحی یا روان درمانی، فکر لطیف می تواند دارایی بزرگی باشد. حتی در فضای مجازی، افراد با این ویژگی هواداران خاص خود را دارند، چون محتوای عمیق و آرام بخشی فراوری می نمایند. با رشد جریان هایی مانند Mindfulness یا آگاهی لحظه ای، نگاه نرم به دنیا در حال تبدیل شدن به یک سبک زندگی محبوب است. آینده ممکن است متعلق به فکر هایی باشد که بیشتر از دیگران احساس می نمایند، نه فقط بیشتر از دیگران می دانند.

6- اثرپذیری حسی بیشتر در افراد لطیف نگر

یکی از ویژگی های شاخص افراد لطیف نگر، توانایی درک جزئیات حسی است که دیگران ممکن است متوجه آن نشوند. این افراد ممکن است صدای وزش باد، نورهای ضعیف، یا تغییرات جزئی در دمای محیط را خیلی سریع تر احساس نمایند. گاهی یک عطر خاص یا رنگ ملایم آن قدر بر فکر آن ها تأثیر می گذارد که تا ساعت ها درگیرش می مانند. این ویژگی حساسیت پردازش حسی یا Sensory Processing Sensitivity نام دارد. در اسکن های مغزی دیده شده که مراکز حسی در مغز این افراد فعال تر از حد معمول هستند. چنین ویژگی ای باعث می گردد که آن ها از لذت های کوچک روزمره بیشتر بهره مند شوند. اما از طرف دیگر، همین حساسیت می تواند باعث تحریک پذیری زیاد در محیط های شلوغ یا پرنور گردد. مثلاً یک اتاق پرنور در یک مهمانی برایشان طاقت فرسا می گردد. درک این مسئله برای اطرافیان می تواند کیفیت ارتباط را به شکل چشم گیری بهبود دهد.

7- قدرت بالای پردازش اطلاعات در افراد حساس

برخلاف تصور عموم، فکر لطیف نگر تنها یک فکر احساساتی نیست، بلکه از نظر شناختی (cognitive) نیز توانمندی های ویژه ای دارد. تحقیقات نشان داده اند که این افراد اطلاعات دریافتی را عمیق تر و دقیق تر پردازش می نمایند. مغز آن ها تمایل دارد محرک ها را نه فقط به صورت سطحی، بلکه با لایه لایه معنا و پیوند تحلیل کند. مثلاً اگر جمله ای بشنوند، علاوه بر معنی ظاهری، به لحن، زبان بدن، سکوت ها و زمینه نیز توجه می نمایند. همین مسئله باعث می گردد درکشان از شرایط پیچیده، جامع تر باشد. در موقعیت های تصمیم گیری نیز این افراد معمولاً همه جوانب را آنالیز می نمایند. گرچه ممکن است کندتر تصمیم بگیرند، اما تصمیم شان اغلب دقیق تر است. این ویژگی در محیط های تحلیلی، پژوهشی و مشاوره ای به شدت کاربردی است. به همین علت، افراد لطیف نگر را نباید ساده دل یا بی دست وپا تلقی کرد.

8- رابطه عمیق تر با هنر، موسیقی و ادبیات

یکی از جلوه های شگفت انگیز فکر های لطیف، واکنش های عاطفی بسیار قوی آن ها نسبت به هنر است. شنیدن یک قطعه موسیقی، خواندن شعری از فروغ یا تماشا تابلوی نقاشی می تواند برایشان تجربه ای احساسی و حتی تغییر دهنده زندگی باشد. در اصطلاح روان شناسی این توانایی را Aesthetic Responsiveness یا پاسخ پذیری زیبایی شناختی می نامند. آن ها اغلب در دل اثر هنری زندگی می نمایند، نه فقط آن را می بینند یا می شنوند. به همین علت، بسیاری از این افراد خود هنرمند هستند یا ارتباطی عمیق با هنر دارند. احساسات لطیف آن ها به شکل های مختلف در داستان نویسی، موسیقی سازی یا نقاشی متجلی می گردد. حتی اگر هنرمند نباشند، معمولاً از نظر فرهنگی غنی تر از میانه جامعه هستند. هنر برای آن ها صرفاً تفریح نیست، بلکه راهی برای تجربه دنیا و درک خود است. به همین دلیل اغلب از تجربیات هنری عمیق دچار دگرگونی درونی می شوند.

9- تأثیرپذیری بیشتر از روابط انسانی و تنش های عاطفی

فکر لطیف نگر نه تنها نسبت به صداها و رنگ ها حساس است، بلکه روابط انسانی را نیز با شدت بیشتری تجربه می نماید. آن ها نسبت به حالات دیگران بسیار حساس اند و معمولاً پیش از آن که دیگران چیزی بگویند، متوجه احساساتشان می شوند. اما همین توانایی، گاهی دردناک می گردد؛ چرا که باعث می گردد فشارهای عاطفی را عمیق تر احساس نمایند. در روابط نزدیک، این افراد گاهی بیش از میزان جذب درد یا اضطراب شریک عاطفی شان می شوند. اصطلاحاً به این حالت Emotional Absorption یا جذب هیجانی گفته می گردد. در نتیجه درگیری های کوچک ممکن است برایشان تجربه ای بزرگ و آزاردهنده باشد. واکنش احساسی شدید گاهی باعث سوءتفاهم در رابطه می گردد، چون طرف مقابل ممکن است عمق واکنش را درک نکند. با این حال، همین ویژگی باعث می گردد این افراد مستمع ها و همراهان بسیار وفادار و فهمیده ای باشند. درک متقابل، کلید حفظ رابطه با چنین فکر هایی است.

10- احتیاج بیشتر به تنهایی، آرامش و زمان بازیابی

افرادی که دنیا را نرم تر می بینند، برخلاف ظاهر آرامشان، اغلب در درون خود فشارهای زیادی تجربه می نمایند. تماس مداوم با محیط های محرک زا و شلوغ، آن ها را به سرعت خسته می نماید. برای بازگشت به تعادل درونی، احتیاجمند فضاهای خلوت و زمانی برای تنهایی هستند. این پدیده در روان شناسی با اصطلاح Overstimulation Recovery یا بازیابی از تحریک بیش ازحد شناخته می گردد. بدون این فرصت برای بازیابی، فکر و بدنشان دچار فرسودگی می گردد. بنابراین آن ها بیشتر از دیگران به زمان های تنهایی و آرامش احتیاج دارند، نه به خاطر انزوا، بلکه برای احیای انرژی فکری. گاهی گوش دادن به موسیقی آرام، قدم زدن در طبیعت یا تنها بودن با افکار خود برایشان لازم است. اطرافیان باید درک نمایند که این احتیاج به تنهایی، نوعی خودمراقبتی (self-care) است، نه عقب نشینی. احترام به این فضا، به سلامت روان آن ها یاری زیادی می نماید.